جریان آزاد نقدی یا FCF چیست؟

سرمایه گذاران برای یافتن بهترین سهام‌های ارزنده در بورس، از معیارهای مختلفی برای بررسی شرکت‌های بورسی و ارزش گذاری سهام آن‌ها استفاده می‌کنند.

جریان آزاد نقدی یا FCF یکی از این معیارهاست که به سرمایه گذاران کمک می کند عملکرد یک شرکت را بهتر بسنجند و سوددهی آن را بررسی کنند.

جریان آزاد نقدی در واقع وجه نقدی است که پس از کم کردن هزینه‌های عملیاتی شرکت باقی می‌ماند. این وجه نقد باقی مانده به همه سهامداران و وام دهندگان به شرکت متعلق است و خود به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی دقیق FCF و نحوه استفاده از آن در ارزش گذاری سهام بپردازیم.

پیشنهاد مطالعه: آموزش نحوه محاسبه نسبت های مالی و روش های ارزشگذاری سهام

جریان نقدی چیست و چه تفاوتی با سود در بازار بورس دارد؟

پیش از تعریف جریان آزاد نقدی بهتر است با مفهوم جریان نقدی در بورس آشنا شوید و تفاوت آن با سود را بدانید. به طور کلی می‌توان گفت، سود با کم کردن هزینه ها از درآمدها، حاصل می‌شود اما جریان نقدی، تفاوت بین جریان نقدی ورودی به شرکت و جریان نقدی خروجی از آن است.

بعضی از تحلیلگران معتقدند، سود یک شرکت تعیین کننده عملکرد آن است و در نتیجه سود بیشتر به معنای عملکرد بهتر است اما برخی دیگر معتقدند جریان نقدی بهتر می‌تواند عملکرد یک شرکت را نشان دهد چون مبنای محاسبه سود بر اساس روش‌ها و استانداردهای حسابداری است و ممکن است به طور کامل اطلاعات شرکت را افشا نکند.

پیشنهاد مطالعه: سود مرکب در بورس چیست؟

جریان نقدی مثبت و منفی نمایانگر چیست؟

از آن جایی که تفاوت میان جریان نقد ورودی و خروجی، جریان نقدی شرکت را می‌سازد این جریان نقدی می‌تواند مثبت باشد یا منفی. به طور کلی جریان نقدی مثبت نشان دهنده سودآور بودن یک شرکت است اما این جمله همواره درست نیست.

• به نظر شما، جریان نقدی منفی به معنای ضرر ده بودن شرکت است؟

مثلا یک شرکت ممکن است تجهیزات جدیدی را بخرد و همین کار باعث شود جریان نقدی خروجی بیشتر شده و در نتیجه شرکت جریان نقدی منفی داشته باشد اما در عوض در آینده با استفاده از این تجهیزات به سودآوری بیشتری دست یابد.

• به نظر شما، جریان نقدی مثبت به معنای سودآور بودن شرکت است؟

خیر. لزوما جریان نقدی مثبت به معنای سودآور بودن یک شرکت بورسی نیست. مثلا فرض کنید شرکت با گرفتن وام که در واقع یک بدهی جدید محسوب می‌شود، جریان نقدی ورودی را بیشتر کرده و در نتیجه شرکت جریان نقدی مثبت پیدا کرده است اما در نهایت باید در آینده بدهی‌های مربوط به وام را پرداخت کند.

 به همین علت است که نمی‌توان به جریان نقدی مثبت یا منفی به تنهایی اتکا کرد و باید به دنبال روش‌هایی برای تجزیه و تحلیل جریان نقدی شرکت بود تا بدین وسیله درک بهتری از شرایط مالی و عملکردی یک شرکت بورسی پیدا کرد.

پیشنهاد مطالعه: سبد پیشنهادی سهام بورس تهران

جریان آزاد نقدی (FCF)

جریان آزاد نقدی یا FCF برگرفته از عبارت Free Cash Flow است. در واقع جریان وجوه آزاد نقد، وجه نقدی است که پس از کم کردن هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌ای یک شرکت باقی می‌ماند. عموما وجوه نقد به دو دلیل عمده از شرکت خارج می‌شوند: (به همین دلیل به آن‌ها، جریان وجه نقد خروجی گفته می‌شود.)

1. پرداخت مخارج برای پوشش عملیات جاری یا هزینه‌های عملیاتی
2. پرداخت مخارج برای حفظ دارایی‌ها و سرمایه شرکت

جریان آزاد نقدی پس از پرداخت دستمزد، حقوق، اجاره و مالیات (هزینه ها) محاسبه می‌شود و به سرمایه گذاران کمک می‌کند تا با استفاده از آن تصمیمات بهتری برای خرید یا فروش سهام شرکت بگیرند.

پیشنهاد ویژه: اصول نوسان گیری در بورس تهران

دلایل استفاده از جریان آزاد نقدی یا FCF در بورس

جریان آزاد نقدی معیاری است که به وسیله آن سهامداران می‌توانند به میزان وجوه نقد ساخته شده توسط شرکت پی ببرند اما دانستن مقدار وجه نقد چه کمکی به سهامداران می‌کند؟

سهامداران با اطلاع از جریان آزاد نقدی می‌توانند تخمین بزنند که :

1. آیا شرکت پول نقد کافی برای پرداخت سود به سهامداران را دارد.
2. آیا شرکت توانایی خرید سهام خود را دارد. (بازخرید سهام)

علاوه بر این، جریان آزاد نقد به معنای توانایی پرداخت بدهی و توسعه بیشتر کسب و  کار خواهد بود که این خود به سود بیشتر منجر می‌شود. سود بیشتر یک شرکت هم سرمایه گذاران بیشتری را به سمت آن جذب می‌کند و در نتیجه قیمت سهم آن بیشتر می‌شود.

همان طور که پیش از این گفتیم جریان نقدی آزاد از دو بخش جریان نقدی ورودی و جریان نقدی خروجی تشکیل شده است.

جریان نقدی ورودی

به تمام جریان نقدی که وارد شرکت می‌شود، جریان نقدی وروی گفته می‌شود اما جریان نقد ورودی از طریق چه روش‌هایی به دست می‌آید؟

جریان نقدی ورودی از دو روش عمده حاصل می‌شود :

1. فروش کالاها، خدمات و دارایی‌ها به مشتریان
2.  دریافت منابع مالی مثل سود سرمایه گذاری‌ها یا گرفتن وام

پیشنهاد ویژه: آموزش رایگان بورس تهران

جریان نقدی خروجی

به تمام جریان نقدی که از شرکت خارج می‌شود، جریان نقدی خروجی گفته می‌شود اما جریان نقدی خروجی در چه مواردی از شرکت خارج می‌شود؟

به طور کلی جریان نقد با روش‌های زیر از شرکت خارج می‌شود:

1. خرید مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز از عرضه کنندگان
2. هزینه‌های عملیاتی
3. پرداخت حقوق به کارکنان
4. بازپرداخت بدهی های شرکت (اصل و فرع بدهی)

پیشنهاد مطالعه: قوانین کارگزاری به همراه قوانین نحوه انجام معاملات در بورس

فرق جریان آزاد نقدی با سود خالص در چیست؟

سود خالص حاصل کم کردن هزینه‌ها از درآمدهای یک شرکت است اما جریان آزاد نقدی حاصل کم کردن جریان نقدی ورودی از جریان نقدی خروجی یک شرکت است.

جریان نقدی خروجی - جریان نقدی ورودی = جریان نقدی

همان طور که در ابتدای مبحث، نیز عنوان کردیم سود خالص یا عایدی با جریان نقدی متفاوت است. به عبارت دیگر دریافت‌ها و پرداخت‌های غیرنقدی یک شرکت در جریان آزاد نقدی محاسبه نمی‌شود مثلا اگر شرکت زمینی داشته باشد و با استفاده از وجه نقد خود شروع به ساختن یک واحد تجاری کند، مبلغی به جریان نقدی آزاد شرکت اضافه نخواهد شد.

به زبان ساده، ممکن است شما یک سال روی یک پروژه استارت آپ کار کرده باشید و سوددهی آن در دو سال آینده هم قطعی باشد، با این حال شما جریان نقدی‌ای تولید نکرده‌اید.

انواع جریان نقدی در بورس

قبل از پرداختن به نحوه محاسبه جریان آزاد نقدی بهتر است با انواع جریان نقدی آشنا شوید. به صورت کلی سه مدل جریان نقدی وجود دارد که می‌توانید اطلاعات مربوط به آن را برای نماد دلخواهتان در سایت کدال و در قسمت صورت جریان‌های نقدی مشاهده کنید.

جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های عملیاتی

جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت های عملیاتی یکی از فاکتورهایی که در فرمول جریان آزاد نقدی از آن استفاده می‌شود به همین خاطر است که آگاهی از این گونه جریان‌های نقدی به فهم بهتر جریان آزاد نقدی یا FCF کمک می‌کند.

به وجوه نقدی که صرف عملیات‌های شرکت می‌شود، جریان نقد عملیاتی گفته می‌شود که از طریق کم کردن هزینه های عملیاتی از درآمدها به دست می‌آید.

درآمدها - هزینه های عملیاتی = جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت های عملیاتی

جریان نقدی حاصل از فعالیت‌های عملیاتی (جریان وجوه نقد عملیاتی) معمولا شامل:

• فروش محصولات
• ارائه خدمات

می شود. با استفاده از جریان نقدی عملیاتی می‌توان به طرز موثرتری عملکرد شرکت‌ها را بررسی کرد و کیفیت سوددهی آن‌ها را کنترل نمود اما چگونه چنین کاری ممکن است؟

فرض کنید مقدار سود خالص در گزارش صورت سود و زیان، عدد بزرگ و مثبتی باشد اما هزینه‌های شرکت آن قدر زیاد باشد که حتی قادر به پرداخت بدهی‌های خود نیز نباشد. در این صورت با وجود مثبت بودن سود خالص، جریان نقدی آزاد به عددی منفی تبدیل خواهد شد.

پیشنهاد ویژه: تغییرات قیمت سهام بعد از تقسیم سود نقدی

جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های سرمایه گذاری

به تمام وجه نقدی که از طریق فعالیت‌های سرمایه گذاری شرکت به آن وارد و یا از آن خارج می‌شود، جریان نقدی حاصل از فعالیت‌های سرمایه گذاری گفته می‌شود. موارد مربوط به فعالیت‌های سرمایه گذاری شامل موارد زیر می‌شوند:

باید به این نکته دقت کنید که دریافت‌های نقدی به مبلغ نهایی جریان آزاد نقدی اضافه می‌کند و پرداخت‌های نقدی از مبلغ نهایی آن کم می‌کند.

مثلا زمانی که شرکت از طریق سرمایه گذاری در بورس و خرید سهام، سود به دست می‌آورد به مبلغ نهایی جریان نقدی آزاد اضافه می‌شود اما زمانی که دارایی‌های نامشهود می‌خرد از مبلغ نهایی آن کم می‌شود.

جریان های نقدی حاصل از فعالیت های تامین مالی

شرکت‌ها برای تامین وجوه نقد مورد نیاز خود، به تامین مالی نیاز دارند. بنابراین آن‌ها می‌توانند سراغ فعالیت‌های تامین مالی مثل گرفتن وام یا انتشار اوراق بهادار بروند. موارد مختلفی شامل جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های تامین مالی می‌شود که با استفاده از جدول زیر می‌توانید لیست آن‌ها را به تفکیک دریافت‌ها و پرداخت‌ها مشاهده کنید.

نحوه محاسبه جریان آزاد نقدی یا FCF

به دلیل این که شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، صورت‌های مالی مختلفی دارند، روش‌های محاسبه جریان آزاد نقدی نیز سه نوع مختلف دارد ولی از هر کدام از روش‌ها که استفاده کنید باید به عدد یکسانی برسید. فرمول جریان آزاد نقدی به شکل خلاصه شده به قرار زیر است:

هزینه‌های سرمایه‌ای – جریان نقدی حاصل از عملیات = جریان آزاد نقدی

فرض کنید یک بوتیک راه اندازی کرده‌اید و چند سال است که از طریق آن درآمدزایی می‌کنید. اگر پولی که صرف خرید جنس و کرایه مغازه می‌شود را از درآمدی که از بوتیک به دست می‌آورید، کم کنید به جریان آزاد نقدی می‌رسید. این مفهوم ساده شده جریان آزاد نقدی بود. حالا وقت آن شده که به سراغ فرمول‌های اصلی FCF برویم.

سه روش برای محاسبه جریان نقدی آزاد وجود دارد که شامل استفاده از جریان نقدی عملیاتی، درآمد فروش و سود خالص عملیاتی می‌شود.

روش اول؛ بر اساس جریان نقدی عملیاتی (Operating Cash Flow)

برای محاسبه جریان آزاد نقدی یا FCF با استفاده از جریان های وجوه نقد عملیاتی می توانید از صورت های جریان نقد در سایت کدال استفاده کنید.

جریان آزاد نقدی= جریان وجوه نقد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی + هزینه بهره – سپر مالیاتی برای هزینه بهره – هزینه سرمایه‌ای

نکته اول: هزینه سرمایه از جمع بدهی‌ها (بعد از کسر مالیات) به اضافه حقوق صاحبان سهام (حقوق مالکانه) به دست می‌آید.

نکته دوم: سپر مالیاتی یک استراتژی قانونی است که به وسیله آن می‌توان مالیات‌های پرداخت شده را کمتر کرد.

نکته سوم: برای به دست آوردن فرمول جریان نقدی عملیاتی یا جریان وجوه نقد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی می‌توان از محاسبات زیر استفاده کرد.

جریان نقدی عملیاتی = درآمد عملیاتی + استهلاک – مالیات + تغییرات در سرمایه‌ی در گردش شرکت

پیشنهاد ویژه: آموزش تابلو خوانی، نوسان گیری و سایر ترفند های بورس تهران

روش دوم؛ بر اساس درآمد فروش (Sales Revenue)

برای محاسبه جریان آزاد نقدی یا FCF  با استفاده از این روش می‌توانید از صورت سود و زیان، صورت وضعیت مالی و صورت‌های جریان نقد در سایت کدال استفاده کنید. در این روش میزان درآمد یا فروش شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود.(البته هزینه‌های مربوط به تولید از آن کسر می‌شود.)

جریان آزاد نقدی = درآمد خالص + هزینه بهره – سپر مالیاتی برای هزینه بهره + هزینه‌ های غیرعملیاتی (کاهش ارزش، استهلاک و … ) – تغییر در (دارایی‌های جاری – بدهی‌های جاری) – هزینه سرمایه‌ای

نکته: تغییر در (دارایی ‌های جاری – بدهی‌ های جاری) همان تغییر در حقوق مالکانه است.

روش سوم؛ بر اساس سود (Net Operating Profits)

برای محاسبه جریان آزاد نقدی یا FCF  با استفاده از این روش می‌توانید از صورت سود و زیان و صورت وضعیت مالی در سایت کدال استفاده کنید.

جریان آزاد نقدی = سود قبل از بهره و مالیات × (۱ – نرخ مالیات) + هزینه‌های غیرنقدی (کاهش ارزش، استهلاک و …) – تغییر در (دارایی‌های جاری – بدهی‌های جاری) – هزینه سرمایه‌ای

حالا که با نحوه محاسبه و فرمول جریان نقدی آزاد آشنا شدید، بهتر است سراغ انواع جریان نقدی آزاد برویم. جریان آزاد نقدی یا FCF به دو دسته کلی تقسیم بندی می‌شود: جریان نقدی آزاد شرکت و جریان نقدی آزاد صاحبان سهام.

پیشنهاد مطالعه: ارزش خالص دارایی یا NAV در بورس چیست؟

۱- جریان نقدی آزاد شرکت (FCFF)

پس از پرداخت هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌ای شرکت، جریان نقدی باقی می‌ماند که به آن جریان آزاد نقدی شرکت گفته می‌شود. (Free Cash Flow to the Firm)

جریان نقدی آزاد شرکت متعلق به همه سرمایه گذاران آن یعنی سهامداران و وام دهندگان است. هزینه‌های مربوط به بهره و اثرات اهرمی در FCFF محاسبه نمی‌شود، به همین دلیل به آن جریان نقدی غیر اهرمی نیز گفته می‌شود.

جریان نقد آزاد شرکت =  سود خالص + هزینه استهلاک + هزینه‌های مالی (۱ – نرخ مالیات) – سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت – سرمایه‌گذاری در سرمایه در گردش

۲- جریان نقدی آزاد صاحبان سهام (FCFE)

جریان نقدی آزاد صاحبان سهام که ترجمه عبارت Free Cash Flow to Equity است در واقع همان جریان نقدی آزاد شرکت است با این تفاوت که هزینه‌های مربوط به بهره و اصل بدهی از آن کم می شود و به همین خاطر به آن، جریان نقدی اهرمی نیز گفته می‌شود.

جریان نقد آزاد صاحبان سهام = سود خالص بعد از کسر بهره و مالیات  + هزینه استهلاک – سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت  – سرمایه‌گذاری در سرمایه در گردش غیر نقدی + افزایش خالص در اصل تسهیلات مالی دریافتی

نحوه استفاده از جریان آزاد نقدی یا FCF در تحلیل بنیادی

جریان وجوه آزاد نقد به نوعی نشان دهنده این است که پس از کم کردن هزینه‌ها و سرمایه گذاری‌ها، چه مقدار وجه نقد برای شرکت باقی می‌ماند.

• اگر جریان نقدی آزاد مثبت باشد شرکت می‌تواند برنامه‌های توسعه‌ای و پرداخت سود به سهامداران را به راحتی انجام دهد.
• اگر جریان آزاد نقدی منفی باشد شرکت وجه نقد کافی برای پوشش هزینه‌ها و سرمایه گذاری‌های خود ندارد.
• رشد جریان نقدی آزاد در بسیاری از مواقع باعث رشد قیمت سهام می‌شود. (البته در شرکت‌های بزرگی که قیمت آن‌ها تابع عوامل بنیادی است این اتفاق رخ می‌دهد.)
• رشد جریان آزاد نقدی در جهت مثبت در یک شرکت می‌تواند نشانه این باشد که شرکت زودتر از حد معمول وجوه دریافتنی خود را گرفته است. (این یک اتفاق مثبت است با این حال نه میزان فروش شرکت تغییر کرده و نه میزان سود آن)
• تغییر جریان آزاد نقدی در جهت منفی می‌تواند نشان دهنده این باشد که طلبکاران یا شرکای شرکت زودتر از حد معمول وجوه نقد خود را درخواست و گرفته باشند.

پیشنهاد ویژه: 10 نکته ی طلایی که باید در بورس بدانید

موارد استفاده از جریان نقدی آزاد با FCF برای محاسبه ارزش ذاتی سهام

جریان آزاد نقدی شاخصی است که به وسیله آن می‌توان سوددهی یک شرکت را محاسبه کرد و سهامداران عمده از آن برای ارزش گذاری شرکت استفاده می‌کنند. علاوه بر این زمانی که شرکت سود تقسیمی نداشته باشد می‌توان از FCF برای ارزش گذاری سهام آن استفاده کرد.

جریان آزاد نقدی هر سهم چیست؟

برای استفاده از جریان نقدی آزاد در تحلیل بنیادی، بعد از این که مقدار کل FCF را به دست آورید باید آن را به تعداد کل سهام منتشره شرکت تقسیم کنید. در این صورت میزان جریان نقدی آزاد به ازای هر سهم مشخص می‌شود.

تعداد سهام منتشره شرکت/جریان نقدی آزاد=جریان آزاد نقدی هر سهم

زمانی که عدد مربوط به جریان نقدی آزاد به ازای هر سهم را به دست آوردید باید آن را نسبت به عدد مربوط به دوره‌های قبلی شرکت مقایسه کنید. اگر جریان آزاد نقدی هر سهم بیشتر شود ولی قیمت سهام تغییر زیادی نکرده باشد، به احتمال زیاد ارزش سهام این شرکت در آینده بیشتر خواهد شد.

بازده جریان نقدی آزاد چیست؟

برای تعیین ارزش ذاتی سهام علاوه بر جریان آزاد نقدی هر سهم می‌توان از بازده جریان نقدی آزاد استفاده کرد. این بازده با تقسیم کردن جریان نقدی آزاد به ارزش بازار یا ارزش اقتصادی به دست می‌آید.

ارزش بازار/جریان نقدی  آزاد= بازده جریان نقدی آزاد

مزیت های استفاده از جریان آزاد نقدی (FCF)

به نظر شما دلیل استفاده از جریان آزاد نقدی در بورس چیست؟

استفاده از شاخص جریان نقدی آزاد به طور کلی برای تشخیص ارزش ذاتی سهام به کار می‌رود و می‌توان مزیت‌های استفاده از آن را این گونه توضیح داد:

• با بررسی صورت‌های مالی برای محاسبه جریان آزاد نقدی می‌توانیم به سلامت مالی یک شرکت و میزان بدهی‌های آن پی ببریم.
• جریان نقدی آزاد مثبت و با مقادیر بالا به طور کلی نشان دهنده این است که شرکت می‌تواند بدهی‌های خود را بپردازد، سهامداران را از سود شرکت بهره‌مند کند و چشم انداز روشنی برای رشد و توسعه در آینده داشته باشد.
• سرمایه گذارانی که به دنبال سهام ارزشی می‌گردند، معمولا سهم‌هایی با جریان آزاد نقدی بالا یا در حال بهبود و رو به افزایش را شناسایی کرده و اگر قیمت سهام آن‌ها کمتر از جریان نقدی آزاد به ازای هر سهم باشد، برای خرید آن اقدام می‌کنند.

محدودیت های استفاده از جریان آزاد نقدی (FCF)

در کنار مزیت‌هایی که استفاده از جریان نقدی آزاد برای تعیین ارزش ذاتی سهام در بورس به دنبال دارد، این شاخص محدودیت‌هایی نیز دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• از آن جایی که هزینه سرمایه‌ای در صنایع مختلف و در طول سال‌های مختلف، متفاوت است، بایستی از جریان آزاد نقدی برای مقایسه دوره‌های مختلف زمانی در شرکت‌هایی که در یک صنعت مشابه قرار دارند، استفاده کرد.
• FCF بالا در بورس همیشه به معنای روندی مثبت برای شرکت تلقی نمی‌شود و حتی می‌تواند نشانه‌ای از عدم سرمایه گذاری صحیح یک شرکت باشد. (مثلا ممکن است به جای به روز‌رسانی تجهیزات و کارخانه، شرکت پول نقد را نگه داشته باشد.)
• FCF منفی در بورس همیشه به معنای بد بودن یا ضررده بودن شرکت نیست. (مثلا ممکن است شرکت سرمایه گذاری‌های بزرگی را برای گسترش کسب و کار خود انجام داده باشد که باعث رشد آن در آینده شود.)

در پایان باید گفت استفاده از جریان آزاد نقدی به عنوان شاخصی برای بررسی عملکرد سوددهی شرکت می‌تواند در کنار سایر نسبت‌های مالی در تحلیل بنیادی به شناسایی سهام ارزنده در بورس کمک کند.

سوالات متداول

۱- جریان آزاد نقدی چیست؟

به وجه نقدی که پس از کم کردن هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌ای برای شرکت باقی می‌ماند، جریان آزاد نقدی گفته می‌شود.

۲- کاربرد جریان نقدی آزاد در بورس چیست؟

زمانی که شرکت ها سودی برای تقسیم کردن ندارند می‌توان از این شاخص برای ارزش گذاری سهام این شرکت‌ها استفاده کرد.

۳- بازه مناسب برای جریان آزاد نقدی چیست؟

به طور کلی نمی‌توان عدد خاصی را برای این شاخص در نظر گرفت. برای تحلیل عدد به دست آمده از این شاخص باید آن را با FCF شرکت‌های مشابه در همان صنعت و FCF دوره‌های قبلی خود شرکت مقایسه کرد.